Öğrenilmiş çaresizlik

Bir kopek baliği aç halde akvaryuma konulur. Avlayacağı bir şeyler aramaktadır. Sonra akvaryuma küçük bir balık konur. Köpekbalığı küçük baliği yemek için hemen harekete geçer. Çünkü açtır(motivasyon), küçük  baliği yiyebileceğine inanmaktadır(özgüven) ve küçük  baliği yemenin kendi ellerinde(kontrol) olduğunu düşünmektedir.
Küçük  baliği yemek için ilk saldırısında kafasını ne olduğunu algılayamadığı sert bir şeye çarparak sok geçirir. Çünkü bilim adamları küçük  balık  ile köpekbalığının arasına cam bir bölme yerleştirerek onları ayırmışlardır! Köpekbalığı ‘balık   aklıyla’ düşündüğünden cami görememekte ama kafasını çarptığında cami algılamaktadır.
Sonra bir daha dener, yine kafasını çarpar. Bir daha dener, tekrar ayni şeyi yasar. Tanımlayamadığı bir şey hedefine ulaşmasına ‘engel’ olmaktadır. Yaklaşık 48saat sonra köpekbalığı küçük  baliği yemek için uğramayı bırakır. Evrensel, ‘Büyük balık  küçük  baliği yer.’ Kuralı islememektedir. Büyük balık  depresyona girmiş gibidir. Caba harcamayı bırakmıştır. Çünkü ne yaparsa yapsın o küçük  baliği yiyemeyeceğine inanmıştır. Deneyin ikinci aşamasına geçildiğinde araştırmacılar aradaki cam bölmeyi kaldırır. Artik köpekbalığı isterse küçük  baliği yiyebilecektir. Önünde hiçbir engel bulunmamaktadır. Çok da açtır!
Araştırma ekibi neler olacağını beklemeye başlarlar. Şaşırma sırası bilim adamlarındadır. Çünkü köpekbalığı küçük  baliği yemek için hiçbir şey yapmaz! Küçük  baliği kovalayıp büyük baliğin alanına geçirirler ama yine de yemek için hiçbir hamle yapmaz.
Sonuç çok dramatiktir, büyük balık  açlıktan ölmek üzere olmasına rağmen yine de küçük  baliği yememiştir.
Köpekbalığı küçük  baliği neden yemedi? ‘aç ama gururlu’ olduğu için mi? Bilim adamları köpekbalığının içine düştüğü ruh durumuna ‘öğrenilmiş çaresizlik’ demektedir. Öğrenilmiş çaresizlik, bir canlının defalarca denediği halde istediği sonucu alamaması durumunda, bir sonraki denemesinde basarisiz olacağını beklemesinden dolayı, deneme cesaretini kaybedip hiçbir şey yapmaması halidir.
Bu hale öğrenilmiş basarisizlik da diyebiliriz. Köpekbalığı geçmişteki denemelerinde basarisiz olunca, gelecekteki denemelerinde de basarisiz olacağını öğrenmiştir. Bu durum bize milyarlarca insanin neden basarisizlik halinde yasadığı halde basarili olmak için hiçbir şey yapmadığını açıklıyor.
Öğrenilmiş çaresizlik bir daha deneme cesaretini kaybetmektir. Sürekli basarisizlik korkusuyla hareket etmektir. Kendine olan güvenini, ‘başarabilirim’ inancını kaybetmektir.
Öğrenilmiş çaresizlik zihne takılı psikolojik bir kelepçedir